Starożytne chińskie poematy ujawniają dramatyczny spadek populacji delfinów z rzeki Jangcy

Międzynarodowy zespół naukowców dokonał fascynującego odkrycia, wykorzystując nietypowe źródło do badań ekologicznych - starożytne chińskie poematy. Badacze przeanalizowali, jak na przestrzeni ostatnich 1400 lat zmieniło się środowisko życia zagrożonego wyginięciem delfina bezpłetwego z rzeki Jangcy. Wyniki ich pracy, opublikowane w prestiżowym czasopiśmie "Current Biology", pokazują, że zasięg występowania tego charyzmatycznego gatunku zmniejszył się o 65%, a najgwałtowniejszy spadek nastąpił w ciągu ostatniego stulecia.

Jangcy, najdłuższa rzeka w Azji i trzecia najdłuższa na świecie, przez tysiąclecia kształtowała krajobraz, gospodarkę i kulturę Chin. Delfin bezpłetwy, nazywany także morświnem bezpłetwym, jest jedynym na świecie gatunkiem morświna żyjącego wyłącznie w wodach słodkich. Jego charakterystyczny wygląd - zwłaszcza tępe, okrągłe czoło i lekko zadarte kąciki pyska - sprawia wrażenie, jakby zawsze się uśmiechał, co od wieków przyciągało uwagę podróżujących wzdłuż rzeki.

Aby zbadać historyczne zmiany w zasięgu występowania tych ssaków, naukowcy pod kierownictwem badaczy z Chińskiej Akademii Nauk przeszukali obszerne bazy danych starożytnej literatury chińskiej. Zespół poszukiwał różnych historycznych nazw morświna bezpłetwego z Jangcy w poezji dynastycznej, weryfikując każdą wzmiankę, aby upewnić się, że odnosi się ona do morświna, a nie do innych zwierząt.

W efekcie żmudnych poszukiwań badacze zidentyfikowali 724 poematy, które zawierały wzmianki o tych zwierzętach, datowane od czasów dynastii Tang (618-907 n.e.) aż do dzisiejszych czasów. Poeci w szczegółowy sposób opisywali zachowania morświnów, używając barwnych określeń odnoszących się do ich aktywności na powierzchni wody. Co niezwykle cenne dla badaczy, około połowa poematów zawierała informacje o dokładnej lokalizacji obserwowanych zwierząt.

Dzięki temu, że chińscy poeci często podróżowali w celach służbowych, a ich życiorysy były skrupulatnie dokumentowane, naukowcy mogli dokładnie ustalić czas i miejsce obserwacji zwierząt. Jednym z najbardziej płodnych "obserwatorów" morświnów był cesarz Qianlong (panujący w latach 1735-1796), który podczas podróży po Jangcy opisywał w swoich wierszach te fascynujące stworzenia.

Analiza geograficzna poematów pozwoliła badaczom na zrekonstruowanie historycznego zasięgu występowania morświnów. Okazało się, że w głównym nurcie rzeki Jangcy ich obszar występowania zmniejszył się o 33% od czasów dynastii Tang, ale najbardziej dramatyczny spadek nastąpił w jeziorach i dopływach rzeki - aż o 91%. Co więcej, największa redukcja zasięgu wystąpiła w ciągu ostatniego stulecia, po upadku dynastii Qing w 1912 roku.

Badania wskazują na silny związek między działalnością człowieka a spadkiem populacji morświna bezpłetwego. Zwłaszcza budowa tam, która rozpoczęła się w latach 50. XX wieku, drastycznie ograniczyła możliwość przemieszczania się tych zwierząt między głównym nurtem rzeki a jej dopływami i jeziorami.

Ten dramatyczny spadek populacji stawia morświna bezpłetwego z Jangcy w krytycznej sytuacji. Według najnowszych szacunków z 2023 roku, w naturze pozostało mniej niż 1300 osobników tego gatunku. Warto dodać, że morświn bezpłetwy nie jest jedyną ofiarą zmian w ekosystemie Jangcy - w ostatnich dekadach funkcjonalnie wymarły dwa inne endemiczne gatunki: delfin baiji i chiński jesiotr wiosłonos.

Ochrona przyrody jest głęboko powiązana z kulturą i historią. Badania te mają nie tylko wartość naukową, ale także kulturową i edukacyjną. Pokazują, jak starożytne dzieła sztuki mogą dostarczyć cennych informacji ekologicznych, niedostępnych w inny sposób. Chińska poezja, ta starożytna forma sztuki, okazała się poważnym narzędziem naukowym, które pozwala wykorzystać przeszłość do zrozumienia teraźniejszości.

Zespół badawczy planuje kontynuować analizę zebranych poematów, aby dowiedzieć się więcej o tym, jak wyglądała rzeka w przeszłości, jak liczne były grupy morświnów i jak mogły się zachowywać, zanim ich liczebność dramatycznie spadła. Naukowcy mają nadzieję, że ich praca może pomóc w ochronie pozostałej populacji morświnów bezpłetwych i zainspirować innych badaczy do wykorzystywania poezji - a także innych