Ptaki są bardziej agresywne niż uważano dotychczas - zwłaszcza samice

Wybór miejsca gniazdowania to jedna z najważniejszych decyzji w życiu ptaków. Jednak nie wszystkie gatunki mają takie same możliwości. Dla niektórych znalezienie odpowiedniego miejsca może oznaczać dosłownie być albo nie być, zwłaszcza jeśli nie potrafią samodzielnie wydrążyć dziupli i muszą korzystać z już istniejących. Naukowcy z Uniwersytetu Duke'a odkryli, że ta presja ekologiczna ma ogromny wpływ na zachowanie ptaków, a zwłaszcza samic.

Zespół badawczy pod kierownictwem Sary Lipshutz, adiunkt biologii na Uniwersytecie Duke'a, odkrył, że samice ptaków, które gniazdują wyłącznie w istniejących dziuplach drzew, wykazują znacznie większą agresję niż inne gatunki. Badanie zostało opublikowane w czasopiśmie Nature Ecology & Evolution. Naukowcy nazwali te ptaki "obligatoryjnymi wtórnymi gniazdującymi w dziuplach" - są to gatunki, które budują gniazda w już istniejących otworach w pniach drzew, płotach czy skałach.

Co ciekawe, badanie wykazało, że agresja nie jest związana z pokrewieństwem gatunków, ale ze strategią gniazdowania. Ptaki, które mogą budować gniazda praktycznie wszędzie, są znacznie spokojniejsze niż te, które muszą znaleźć gotową dziuplę. Utrata takiego rzadkiego zasobu może pozbawić ptaki możliwości rozmnażania, więc zaciekle bronią swoich gniazd przed intruzami.

Naukowcy badali pięć rodzin ptaków – jaskółki, lasówki, wróble, drozdy i strzyżyki – porównując zachowania spokrewnionych gatunków stosujących różne strategie gniazdowania. W ramach eksperymentu umieszczano w pobliżu gniazd wypchane ptaki i odtwarzano im nagrania głosów ptaków przez głośniki Bluetooth. Obserwowano następnie reakcje ptaków zamieszkujących gniazda.

Wyniki pokazały, że z wyjątkiem wróbli, które nigdy nie były agresywne, i strzyżyków, które zawsze były agresywne, ptaki gniazdujące obowiązkowo w dziuplach były znacznie bardziej zdeterminowane, by odganiać intruzów niż ich bardziej wszechstronne kuzynowskie gatunki. "To była naprawdę uderzająca różnica w zachowaniu" – powiedziała Sara 

Wśród ptaków gniazdujących w dziuplach to samice okazały się szczególnie agresywne, nawet bardziej niż samce. Naukowcy sugerują, że wynika to z wyższego kosztu, jaki ponoszą samice w przypadku utraty gniazda. Podczas gdy samce również inwestują w potomstwo, to samice doświadczają bezpośrednich konsekwencji braku miejsca do złożenia jaj.

Zespół badawczy sprawdził również, czy agresja może być związana z poziomem testosteronu, hormonu często kojarzonym z agresywnym zachowaniem. Jednak wyniki były zaskakujące – samice z gatunków gniazdujących w dziuplach nie miały wyższego poziomu testosteronu niż ich mniej agresywne odpowiedniki.

Gdy naukowcy próbowali znaleźć geny bezpośrednio związane z agresją, odkryli coś nieoczekiwanego. Nie znaleźli żadnych "uniwersalnych" genów odpowiedzialnych za zachowania agresywne u wszystkich gatunków. Zamiast tego każdy ptak ma swój własny, unikalny zestaw genów, które współdziałają.

Na ponad 10 000 genów wyrażanych w mózgach wszystkich 10 badanych gatunków, zespół znalazł zestaw genów, których ekspresja była konsekwentnie zmieniona w mózgach ptaków gniazdujących w dziuplach. Za każdym razem, gdy linia ewolucyjna rozwijała większą agresję, jej mózg niezależnie miał te same zmiany co inne linie ptaków gniazdujących w dziuplach.

Jak podsumowuje zespół Lipshutz: "Istnieje wiele możliwych dróg, aby stworzyć agresywnego ptaka". Badanie to pokazuje, że zachowanie nie jest determinowane tylko jednym czynnikiem – nie przez historię rodziny, nie przez pojedynczy hormon i nie przez jeden gen. Zachowanie jest złożone i głęboko zależne od kontekstu.

Dla miłośników ptaków te odkrycia mogą pomóc zrozumieć, dlaczego niektóre gatunki gniazdujące w skrzynkach lęgowych wydają się szczególnie terytorialne – są ewolucyjnie zaprogramowane do zaciekłej obrony tych cennych przestrzeni, które determinują ich sukces reprodukcyjny. Badanie to również pokazuje, jak ważne jest uwzględnianie zarówno samic, jak i samców w badaniach ewolucyjnych, ponieważ obie płcie mogą doświadczać różnych presji selekcyjnych, nawet w obrębie tego samego gatunku.

Wyniki tej międzynarodowej współpracy naukowej rzucają nowe światło na to, jak ekologia kształtuje zachowanie i jakie różnorodne mechanizmy genetyczne mogą prowadzić do podobnych cech. W świecie, gdzie naturalne siedliska są coraz bardziej ograniczone, zrozumienie, jak zwierzęta reagują na rywalizację o zasoby, może mieć kluczowe znaczenie dla ich ochrony.