Naukowcy odkryli prawdziwy powód śpiewu ptaków o świcie

Czy często budzisz się wraz z pierwszymi promieniami słońca, ponieważ wrony zaczynają głośno krzyczeć pod twoimi oknami? A może śpiew sikorek działa jak twój budzik? Najnowsze badania naukowe wyjaśniają, co naprawdę powoduje to charakterystyczne zachowanie ptaków.

Nie wszystkie ptaki śpiewają o świcie - to zjawisko jest typowe jedynie dla gatunków terytorialnych i wszystkożernych. Naukowcy z C. Lisa Young Center for Bioacoustics and Conservation w Cornell Lab of Ornithology skupili się na paśmie górskim Western Ghats w Indiach, wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO i charakteryzującym się największą różnorodnością biologiczną. To miejsce, będące domem dla ponad 500 gatunków ptaków, stało się naturalnym laboratorium do zbadania tajemnicy porannych koncertów.

Aby zebrać wszystkie niezbędne dane, zespół naukowców pod kierownictwem Vijay Ramesza zainstalował w całym lesie dziesiątki mikrofonów, które automatycznie rejestrowały dźwięki wydawane przez ptaki w ciągu dnia. Pasywny monitoring akustyczny pozwolił im na jednoczesne zbieranie danych akustycznych w 43 lokalizacjach przez kilka miesięcy. W rezultacie udało się wykonać nagrania audio o łącznej długości ponad 40 tysięcy godzin, obejmujące śpiew 69 gatunków ptaków.

Analiza tego ogromnego materiału przyniosła zaskakujące odkrycia. Tylko 20 z badanych gatunków było bardziej aktywnych o świcie, podczas gdy pozostałe śpiewały swoje pieśni o różnych porach dnia. Jedynie jeden gatunek, czarnogłowy bąbelek, był wokalny głównie o zmierzchu. Wśród najwcześniejszych śpiewaków znalazły się muchołówka szara, dziwogon duży i lasówka grubodzioba.

Badacze rozważali cztery możliwe teorie mające wyjaśnić, dlaczego niektóre z gatunków ptaków śpiewały więcej o świcie niż o zmierzchu. Pierwsza dotyczyła obrony terytorium, druga odnosiła się do lepszej akustyki ze względu na niższą prędkość wiatru i temperaturę powietrza, trzecia koncentrowała się na żerowaniu, a czwarta na warunkach świetlnych.

Najbardziej prawdopodobnym powodem porannych wokalizacji okazały się czynniki społeczne. Zarówno ptaki wszystkożerne, jak i terytorialne śpiewają częściej o wschodzie słońca. Te gatunki często łączą się w mieszane stada, aby szukać pożywienia i komunikować się ze sobą za pomocą sygnałów dźwiękowych. Służy to ostrzeganiu innych członków grupy o potencjalnym niebezpieczeństwie i informowaniu o lokalizacji pożywienia.

Śpiewanie w godzinach porannych jest szczególnie ważne dla gatunków terytorialnych, które w ten sposób reklamują i chronią swoje siedliska. Gatunki żywiące się owadami i owocami również wykazywały skłonność do śpiewania o świcie, prawdopodobnie dlatego, że są często członkami mieszanych stad żerujących, w których komunikacja głosowa jest niezbędna do odnajdywania pokarmu i ostrzegania przed drapieżnikami.

Inne teorie nie potwierdziły się podczas badań. Ani poziom oświetlenia, ani warunki transmisji dźwięku nie miały znaczącego wpływu na czas, w którym ptaki śpiewały swoje pieśni. To przełomowe odkrycie podważyło wcześniejsze założenia naukowców na temat porannego chóru ptaków.

Polscy ornitolodzy również prowadzą badania nad tym zjawiskiem. Adam Zbyryt z Uniwersytetu w Białymstoku wyjaśnia, że ptaki śpiewają według określonego zegara biologicznego, a moment rozpoczęcia śpiewu zależy od godziny wschodu słońca. Pierwsze ptaki zaczynają śpiewać mniej więcej na godzinę przed wschodem słońca. Na początku wiosny pierwsze tony nadają najbardziej poranne gatunki, takie jak kos, drozd śpiewak i rudzik.

W Polsce około 25 procent gatunków ptaków śpiewa także w nocy. Należą do nich słowik szary, kukułka, świerszczak, rokitniczka czy pokląskwa. Zjawisko to nie zawsze ma charakter naturalny - sztuczne oświetlenie w miastach wprowadza zamieszanie w zegarach biologicznych ptaków, co może prowadzić do nocnego śpiewu gatunków zwykle aktywnych tylko w dzień.

Poranny śpiew pełni kilka kluczowych funkcji. Przede wszystkim samce w ten sposób przyciągają samice, demonstrując swoją kondycję i siłę. Głośny śpiew wczesnym rankiem, gdy ptaki są głodne po całej nocy, mogą sobie pozwolić tylko najsilniejsze osobniki w najlepszej kondycji, posiadające najbogatsze terytoria. To cenna informacja dla potencjalnych partnerek - samiec, którego słychać o świcie, musi być zdrowy i sprawny.

Dodatkowo poranny śpiew służy do oznaczania terytorium i odstraszania rywali. Wczesne godziny ranne to idealny czas na komunikację, ponieważ inne dźwięki nie zakłócają ptasiego śpiewu. Powietrze jest wtedy spokojne, a dźwięk niesie się nawet dwadzieścia razy dalej niż w ciągu dnia.

Kolejność dołączania poszczególnych gatunków do porannego chóru jest ściśle określona. Każdy gatunek ma swój charakterystyczny czas rozpoczęcia śpiewu - niektóre ptaki zaczynają 45 minut przed wschodem słońca, inne pół godziny wcześniej. Rudziki, kosy i drozdy śpiewaki są pierwszymi wykonawcami, do których dołączają gołębie grzywacze, strzyżyki i pokrzewki. Dopiero gdy robi się jasno, głos nadają sikory, wróble i zięby.

Najnowsze badania z Cornell Lab of Ornithology i Western Ghats pokazują, że zjawisko porannego śpiewu ptaków jest znacznie bardziej złożone niż wcześniej sądzono. To nie tylko kwestia lepszej akustyki czy oświetlenia, ale przede wszystkim skomplikowany system komunikacji społecznej, który służy przetrwaniu i rozmnażaniu ptaków. Wrony, wróble i inne skrzydlate stworzenia nie budzą nas celowo - one po prostu realizują swoje podstawowe potrzeby biologiczne, szukając pożywienia i partnerów oraz broniąc swoich terytoriów.

Zrozumienie mechanizmów rządzących porannym śpiewem ptaków ma znaczenie nie tylko naukowe, ale także praktyczne. Może pomóc w lepszej ochronie ptaków, planowaniu przestrzennym miast oraz edukacji ekologicznej. Kolejne badania z wykorzystaniem nowoczesnych technologii akustycznych pozwolą na jeszcze głębsze poznanie tajemnic ptasiej komunikacji.