Drzewa wyczuwają zaćmienie Słońca i ostrzegają się nawzajem

Wyobraź sobie cichy las świerkowy w alpejskich Dolomitach. Na pierwszy rzut oka nic niezwykłego się nie dzieje, ale pod korą drzew zachodzi coś, co do niedawna wymykało się naszemu rozumieniu. Drzewa komunikują się ze sobą za pomocą impulsów elektrycznych i najdziwniejsze, że potrafią przewidzieć zbliżające się zaćmienie Słońca, synchronizując swoje sygnały elektryczne nawet godzinę przed tym kosmicznym wydarzeniem.

Przełomowego odkrycia dokonał międzynarodowy zespół naukowców pod przewodnictwem profesora Alessandro Chiolerio z Włoskiego Instytutu Technologii oraz profesor Moniki Gagliano z australijskiego Southern Cross University. Badacze postanowili zbadać bioelektryczną aktywność świerków (Picea abies) podczas częściowego zaćmienia Słońca, które miało miejsce 25 października 2022 roku w lesie Costa Bocche w okolicach Paneveggio we włoskich Dolomitach.

Metodologia badania była prosta, ale niezwykle skuteczna – naukowcy umieścili specjalne czujniki na trzech świerkach w różnym wieku. Urządzenia rejestrowały aktywność elektryczną drzew i pokazały wyraźne nasilenie komunikacji między drzewami podczas zaćmienia. Świerki najwyraźniej koordynowały swoje działania, wykazując zdecydowane oznaki synchronizacji.

Najbardziej fascynujący jest fakt, że synchronizacja występowała jeszcze przed zaćmieniem, co sugeruje rodzaj “przewidywania” lub wczesnego ostrzegania. Co więcej, starsze drzewa szybciej dostosowały się do nowych warunków, co może sugerować, że “pamiętały” wcześniejsze zaćmienia i były lepiej przygotowane na nadchodzące zmiany.

Obserwacja ta prowadzi do wniosku, że drzewa mogą przechowywać swego rodzaju “wiedzę ekologiczną”, którą przekazują młodszym okazom. Nawet pozornie martwe pnie, które także brały udział w tym leśnym “chórze” elektrycznych sygnałów, dają znać, że wciąż są częścią żywego ekosystemu.

Naukowcy nie są jeszcze pewni, co dokładnie powoduje taką synchroniczną i zbiorową reakcję drzew. Podejrzewają, że mogą one “wyczuwać” zmianę grawitacji, temperatury lub oświetlenia. Badacze mają nadzieję, że nadchodzące zaćmienia pomogą wyjaśnić ten fascynujący fenomen i być może dowiedzą się więcej o potencjalnej świadomości roślin.

Podczas zaćmienia Słońca dzieje się jednak coś jeszcze bardziej zaskakującego – niebo się przejaśnia, a chmury znikają. To zjawisko zaobserwowali naukowcy z Królewskiego Holenderskiego Instytutu Meteorologicznego i Uniwersytetu Technicznego w Delfcie. Badacze zauważyli, że chmury kłębiaste zaczynały znikać podczas zaćmień Słońca widocznych w Afryce w latach 2005-2016, a niebo zaczynało się przejaśniać już przy 15-procentowym zakryciu tarczy słonecznej przez Księżyc.

W przeciwieństwie do tajemniczej komunikacji drzew, naukowcom udało się znaleźć wytłumaczenie dla znikających chmur. Opublikowali je w prestiżowym czasopiśmie Nature Communications Earth and Environment. Modelowanie komputerowe pokazało, że gdy Słońce jest częściowo zasłonięte, powierzchnia Ziemi się ochładza, co prowadzi do zmniejszenia się prądów wznoszących ciepłego powietrza. Te prądy normalnie przenoszą parę wodną, która skrapla się w postaci kropelek i unosi się do chłodniejszych miejsc, gdzie tworzą się chmury kłębiaste.

Po ochłodzeniu się Ziemi i zaniku prądów wstępujących nie ma już czynnika podtrzymującego chmury kłębiaste. Powstają one ponownie dopiero, gdy Słońce zaczyna na nowo ogrzewać Ziemię. Co ciekawe, zjawisko to występuje tylko nad lądem, gdyż ocean nie wychładza się tak szybko.

Według jednego z badaczy – Victora Triesa – zrozumienie tych procesów ma istotne znaczenie nie tylko dla nauki, ale także dla przyszłych działań w zakresie inżynierii klimatycznej. Jeśli w przyszłości będziemy chcieli zastosować technologiczne rozwiązania blokujące Słońce, może to mieć konsekwencje dla powstawania chmur.

Oba zjawiska – synchronizacja elektrycznych sygnałów drzew i znikanie chmur podczas zaćmienia – pokazują, jak wiele jeszcze nie wiemy o subtelnościach funkcjonowania naszej planety. Drzewa, które wydają się statyczne i nieświadome, mogą posiadać złożone mechanizmy komunikacji i adaptacji. Podobnie pozornie proste procesy atmosferyczne mogą zaskakiwać swoją złożonością.

Ta zdolność drzew do synchronizacji i “pamięci” wpisuje się w coraz szerszy nurt badań nad inteligencją roślin. Wcześniejsze eksperymenty, prowadzone między innymi przez profesor Gagliano, wykazały, że rośliny potrafią uczyć się i zapamiętywać informacje, co do niedawna było trudne do przyjęcia dla ortodoksyjnych naukowców.

Czy drzewa mają świadomość? Czy tworzą coś na kształt leśnego kolektywnego umysłu? Na te pytania nauka wciąż szuka odpowiedzi. Jedno jest pewne – świat roślin jest znacznie bardziej skomplikowany i fascynujący, niż dotychczas sądziliśmy.